Ngày 10-3-2019, đoàn phóng viên thường trú Báo Nhân Dân đã đến thắp hương tại nhà thờ Nguyễn Du ở huyện Nghi Xuân - tỉnh Hà Tĩnh tại thời điểm còn khoảng một năm nữa đến lễ kỷ niệm 200 năm ngày mất của Nguyễn Du(1765-1820).
Chị hướng dẫn Khu tưởng niệm Nguyễn Du đã giới thiệu cho chúng tôi nghe những câu chuyện về gia đình Nguyễn Du cũng như thời gian ông sống tại đây. Chúng tôi chú ý đến chi tiết về mối quan hệ giữa Hội Khai Trí tiến đức với nhà thờ Nguyễn Du và nơi đầu tiên in Truyện Kiều.
Theo tác giả cuốn sách Họ Nguyễn Tiên Điền và Khu di tích Nguyễn Du (Nhà xuất bản Nghệ An) Đinh Sỹ Hồng, năm 1940 Hội Khai Trí tiến đức, có trụ sở tại 16 phố Lê Thái Tổ- Hà Nội (thời Pháp đô hộ nước ta) đã tổ chức quyên góp trong cả nước được 420 đồng tiền Đông Dương, nhằm mục đích giúp con cháu họ Nguyễn xây nhà thờ Nguyễn Du dưới sự đôn đốc của cụ Nguyễn Mai cháu đời thứ 10 của dòng họ Nguyễn Tiên Điền.
Về nơi đầu tiên in Truyện Kiều, tương truyền rằng sau khi viết xong Nguyễn Du đưa bản thảo cho Phạm Quý Thích xem. Phạm Quý Thích có chữa một số chỗ trong bản thảo của Nguyễn Du rồi viết lời tựa đưa đi in. Ông đổi tên sách Đoạn Trường Tân Thanh của Nguyễn Du thành Kim Vân Kiều Tân truyện. Bản in này về sau gọi là bản phường vì in ở phường Hàng Gai Hà Nội. Sau này vua Tự Đức nhà Nguyễn rất thích Truyện Kiều đã sửa một số chữ và cho khắc in. Dân ta quen gọi là bản kinh vì in ở Kinh Đô Huế. Cả hai bản này về sau được in đi in lại nhiều lần bằng chữ Nôm. Khi chữ Quốc ngữ ra đời Truyện Kiều lại được dịch ra chữ Quốc ngữ, vì thế số bản in lại càng nhiều hơn. Bản Truyện Kiều chữ Quốc ngữ đầu tiên do Trương Vĩnh Ký in vào năm 1875. Như vậy việc in Truyện Kiều và sửa nhà thờ Nguyễn Du đều liên quan đến Hội Khai Trí tiến đức và nhà in tại hai phố gần sát Hồ Gươm đó là phố Lê Thái Tổ và Hàng Gai.
Vào những ngày đầu năn 2019, sau khi chúng tôi phản ánh với Nhà hát nghệ thuật đương đại ý kiến của bạn đọc về bia đá khắc ghi công lao của Nguyễn Du đặt tại 16 phố Lê Thái Tổ đang bị các vật dụng của Nhà hàng Lục Thủy che khuất, có chỗ còn bị vấy sơn đen. Tiếp thu ý kiến của chúng tôi Nhà hát đã cho người dọn dẹp vệ sinh sạch đẹp khu đặt bia và đặt hàng rào bảo vệ. Hy vọng nơi đây sẽ là một trong những địa điểm tổ chức lễ kỷ niệm 200 năm ngày mất của Nguyễn Du vào năm 2020.
Hà Hồng